Neutraliteit
De mediator is neutraal. Hij behartigt de belangen van alle partijen, die bij de mediation betrokken zijn. Neutraliteit ligt in de persoonlijke houding en eigenschappen van een mediator. Een mediator is nieuwsgierig, empathisch, heeft geen vooroordelen en laat eigen opvattingen niet meespelen.
Onpartijdig is hij over de mogelijke oplossing of uitkomst van de mediation. Hij heeft geen belang bij de uitkomst. Hij heeft geen zakelijk of persoonlijke belangen en is geen adviseur geweest van een van de betrokkenen. Verder heeft hij geen indirecte banden of familierelatie met de betrokken. Ook wanneer hij de een aardiger en sympathieker vindt dan de ander, laat hij dat geen rol spelen.
In hoeverre het mogelijk is om echt neutraal te zijn?
Onpartijdig of objectief is en blijven, is misschien niet helemaal realistisch, want iedere mediator neemt zichzelf ook mee als persoon in een mediation. Bepaalde gesprekstechnieken die een mediator hanteert zoals het stellen van open vragen en sturen op zelfbeschikking van beide partijen, maakt dat de mediator zich in ieder geval wel bewust is van zijn neutrale en onpartijdige positie. Hij wijst de partijen op deze rol, mochten zij vinden dat hij persoonlijke voorkeuren laat blijken, kunnen zij hem daarop aanspreken. Neutraliteit en onpartijdigheid bewaren tijdens het mediationproces, is een van de belangrijkste taken van de mediator.
In een scheidingsmediation zijn daarnaast ook andere partijen, die niet aan tafel zitten en bij de mediaton betrokken. Bijvoorbeeld de kinderen, maar ook, zoals in samengestelde gezinnen, (stief) kinderen en (stief) ouders. Evenzeer als andere betrokken familieleden zoals grootouders zijn deze mensen actief betrokken bij het gezin. Weliswaar heeft de mediator geen opdracht van de indirect betrokkenen, maar zij oefenen wel (zij het indirect) hun invloed uit op het mediationproces.
Een mediator en partijen zelf zullen met de belangen van de indirect betrokkenen rekening moeten houden of zich zelfs door hun belangen moeten laten leiden. Ook wordt het steeds meer onderkend hoe belangrijk het is om kinderen direct te betrekken in de mediation. In het ouderschapsplan en convenant dient te worden aangetoond dat ouders hun kinderen hebben betrokken bij hun echtscheiding door middel van een kind gesprek, dan wel gesprek met de mediator. Ook geldt als richtlijn bij de rechtbank dat ieder kind ouder dan 12 jaar standaard een oproep krijgt van de rechtbank, om indien gewenst, gehoord te worden.
Bewuste neutrale rol
De mediator zal zich bewust moeten zijn van de vereiste neutraliteit.
Veel advocaten zullen zich een neutrale houding moeten aanleren, omdat de advocaat van huis uit gewend is aan het verdedigen van een partijstandpunt. Notarissen bijvoorbeeld, krijgen de vereiste neutraliteit van huis uit mee.
Op de proef stellen van neutraliteit
Partijen stellen regelmatig de neutraliteit van de mediator op de proef. Niets menselijks is hen vreemd. Met name bij de aanvang van de mediation zullen partijen trachten de mediator voor het eigen standpunt te winnen. Stellingen als: ‘Vindt u ook niet dat …’, ‘Het is toch werkelijk onbegrijpelijk …’,
‘Als u alleen maar zou bereiken dat.. …’, ‘
Wij zullen geen oplossing kunnen bereiken, als u niet …’ zijn voorbeelden daarvan.
De mediator zal gewapend moeten zijn tegen deze bedoelde of onbedoelde inbreuken op zijn neutraliteit.
Manieren om de neutraliteit te bewaren
Op allerlei manieren kan de mediator ervoor zorgen dat iedere schijn van partijdigheid wordt voorkomen. Bijvoorbeeld gebruikmaking van een ronde gesprekstafel is al een praktisch hulpmiddel.
Verder kan de mediator zowel verbaal als non-verbaal signalen geven dat hij neutraal en onpartijdig is.
Alleen zeggen: ‘’ ik ben neutraal als mediator’’ is vaak onvoldoende.
Non-verbaal sympathie- uitingen naar de een en niet naar de ander, kunnen er al voor zorgen dat partijen zich niet gelijkwaardig voelen.
Door een neutrale uitstraling en in zijn taalgebruik -het stellen van open vragen, neutraal herformuleren, vermijden van uitspraken en oordelen- bewaakt de mediator de neutrale grondhouding.
Ook in het sturen van het proces zelf bewaakt de mediator zijn neutraliteit.
Hij zal er bijvoorbeeld voor zorgen dat ieder der partijen op gelijke wijze en tegelijkertijd wordt geïnformeerd. Hij probeert bijvoorbeeld individuele communicatie (telefoontjes, e-mails alleen gericht aan de mediator en niet aan de andere partij) te vermijden en stelt daarvoor van te voren duidelijke en consequente spelregels op.
De mediator laat zich ook niet meenemen in de belangen en oplossingen van een van de partijen en corrigeert een eventuele (onbedoelde) aantasting van zijn neutraliteit op een duidelijke maar onpartijdige wijze.
Partijen voelen zich soms partijdig behandeld gedurende het proces of dat hun belangen niet serieus genomen worden ten opzichte van de ander partij.
Een mediator zal daarom aan het begin van een mediation hen daarop wijzen: dat ook als ligt het niet in de bedoeling van de mediator; mochten partijen het gevoel van partijdigheid krijgen, dat zij hem daarop aan moeten spreken.
Het is aan te raden dat een mediator gedurende het gehele proces regelmatig checkt of partijen nog steeds voldoende vertrouwen hebben in zijn neutrale opstelling en in de mediation zelf en deze vraag stelt gedurende het traject.
Uiteraard dient de mediator ervoor te zorgen, dat hij buiten het conflict blijft, dat partijen verdeeld houdt. In principe is de mening van de mediator irrelevant. Zou hij zijn visie geven, dan zou de mediator richting geven aan de oplossing, die hij wenselijk acht.
De mediator zoekt die oplossing niet. Partijen gaan conflicten aan; zij zijn zelf verantwoordelijk voor de oplossing daarvan. De mediator blijft daardoor buiten de inhoud van het conflict, op straffe van verlies van zijn neutraliteit.
Caroline Brons, voorzitter Utrechtse mediators (VMRU), maart 2017